Film. Metropolis. Fritz Lang. 1927

Op 10 januari 1927 gaat de stomme sciencefiction film Metropolis van de Oostenrijks-Duitse filmer Fritz Lang (1890-1977) in de Ufa-Palast am Zoo in première. Tout Berlijn is aanwezig. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Productiemaatschappij Ufa belooft de kranten een sensationele vertoning: 36.000 mensen zijn op de set geweest, waaronder ‘750 Kinder, 100 Neger und 25 Chinesen’. 1100 Figuranten hebben zich het hoofd kaal laten scheren.

Inmiddels is Metropolis een klassieker. In 2001 verkrijgt de film als eerste een plaats op de Unesco lijst van Werelderfgoed. Dat is niet voor niets. Het meesterwerk van Fritz Lang is in alle opzichten indrukwekkend. Niet eerder is zoiets in een bioscoop vertoond: wolkenkrabbers die tot de hemel reiken, een robot die in een vrouw verandert, vervaarlijke machines, mensenmassa’s die door de straten rennen en dreigen te verdrinken in een watervloed.

Het verhaal van Metropolis speelt zich af in een denkbeeldige stad die geheel is opgetrokken uit indrukwekkende decors. Het is 2026.

afb. Metropolis, decors van een indrukwekkende, futuristische stad.

De samenleving in deze stad kent een strikte tweedeling. Bovengronds leeft de elite in een welvarende en zorgeloze wereld. Zij heeft deze stad bedacht, ontworpen en gebouwd. Ondergronds wonen arbeiders die dag en nacht in grote machinekamers zwoegen om Metropolis draaiende te houden. Hun leven is ellendig.

afb. De ondergrondse machinekamer van Metropolis.

Maar er gloort hoop. De profetes Maria vertelt de arbeiders over de komst van een verlosser die de verschillen tussen beide klassen zal overbruggen. Ondertussen wordt de zoon van de hoofdontwerper  van Metropolis verliefd op Maria. Hij blijkt de verlosser te zijn die zijn vader aan het einde van de film zal verzoenen met de arbeiders. Dat gaat uiteraard niet zonder slag of stoot. Aanvankelijk verzet de vader zich  tegen de verliefdheid van zijn zoon en roept de hulp in een van een uitvinder. Die werkt aan een robot die niet van een mens te onderscheiden is. De vader vraagt hem de robot het uiterlijk van Maria te geven om zijn snode plannen uit te voeren.

afb. De transformatie van de robot in de mens Maria.

De Maria-robot krijgt van de vader de opdracht om de arbeiders tot een opstand te bewegen, zodat hij die met geweld kan laten neerslaan. Zonder dat hij het weet voegt de uitvinder daar een tweede opdracht aan toe. De Maria-robot moet niet alleen een opstand ontketenen, maar de arbeiders ook aanzetten tot het vernietigen van de stad door de machines buiten werking te stellen. Met alle gevolgen van dien.

De oorspronkelijke film duurt tweeënhalf uur, maar verveelt geen moment. De special effects ogen nog steeds bijzonder en de spanning wordt regelmatig opgevoerd door dramatische ontwikkelingen. In 2002 is daarvan een zo goed mogelijk gerestaureerde versie op dvd verschenen. Deze versie is gereconstrueerd aan de hand van een exemplaar dat kort daarvoor in Argentinië is opgedoken.

De film is een prachtig tijdsbeeld en een Art Deco monument. De toonaangevende decors, interieurs, meubels, kostuums en de robot weerspiegelen de geometrische vormgeving van die periode. Zij hebben vele vormgevers binnen en buiten de filmwereld geïnspireerd. Tot op de dag van vandaag laten zij hun sporen na in films als Blade Runner en videoclips van Madonna.

uit: hoorcollege 4: Futurisme, Dadaïsme en Russisch suprematisme, cursus De artistieke beeldenstorm. Moderne kunst 1900-1945, start 19 februari 2018. 

De lange versie van Metropolis staat op Youtube.

Kathleen Nieuwenhuisen