Volg onsBERLIJN (her)ontdekt: hoogtepunten van een studiebezoek
augustus 2017Vorige week was ik in Berlijn op studiereis. Daarvan deel ik graag de hoogtepunten.
Hamburger Bahnhof – Museum für Gegenwart
tentoonstelling: Rudolf Belling (1886–1972)
tot 17 september
Het Museum voor hedendaagse kunst geeft voor het eerst sinds veertig jaar een retrospectieve tentoonstelling van de Duitse kunstenaar Rudolf Belling (1886-1972). Rudolf wie? Belling. Onthoud die naam. Met een beetje geluk vind je online nog één van zijn etalagepoppen te koop voor rond de 1000 €, maar dan moet je wel snel zijn. Met open mond schuifel ik langs zijn beelden, ontwerptekeningen en film- en theaterkostuums. Belling was bovenal beeldhouwer, maar ook ontwerper en vormgever.
Rudolf Belling is niet alleen veelzijdig, maar ook zijn tijd ver vooruit. Zestig jaar lang maakt hij zeer gestileerde en tegelijk ook krachtige beelden in messing, brons, staal en hout. De esthetiek daarvan is verpletterend. Hij ontwerpt ook decors en kostuums voor theater en film, etalagepoppen voor grote modehuizen, reclamemateriaal, gebouwen, fonteinen en monumenten. Werk dat tijdens de Weimar Republiek internationaal –ook in Nederland- erkenning krijgt.
Tijdens het interbellum is Belling dé gevierde pionier van de abstracte beeldhouwkunst. Een breed scala aan opdrachtgevers weet hem te vinden, totdat de lucht betrekt. In 1934 bestempelen de Nazi’s zijn werk als entartet, trekken zijn beelden van hun sokkels en versmelten de bronzen exemplaren. Belling wijkt uit naar Turkije. Daar werkt hij door als kunstenaar naast zijn aanstelling als hoogleraar architectuur aan de Technische Universiteit van Istanboel. Uiteindelijk keert hij in 1966 terug naar Duitsland waar hij in 1972 wordt geëerd met het Große Bundesverdienstkreuz mit Stern. Maar het grote publiek is hem dan al vergeten.
Ook de Hamburger Bahnhof waarin de overzichtstentoonstelling van Bellings werk plaatsvindt is een bezoek meer dan waard. Dit voormalige 19de-eeuwse station biedt als nieuwe bestemming alle ruimte aan moderne en hedendaagse kunst. Het station wordt in 1846 in bedrijf genomen als eindhalte van de lijn Hamburg-Berlijn. Vandaar de naam. Nog geen veertig jaar later is het station al te klein door het toegenomen treinverkeer. Dat leidt tot sluiting in 1884. Er wordt vervolgens in gewoond en kantoor gehouden, totdat het Transport- en Bouwmuseum zich er in 1904 vestigt. Tegenwoordig is de Hamburger Bahnhof het enige historische station dat in Berlijn bewaard is gebleven. Met dank aan de vroege herbestemming tot museum.
Gelukzalig breng ik in de Gemäldegalerie een hele dag door tussen de meesterwerken van de Europese schilderkunst (13de -18de eeuw). Die zijn systematisch verzameld en overzichtelijk tentoongesteld in een ruimtelijke oase van stilte en rust. Hier kan ik de schilderijen waarover ik college geef nauwkeurig en ongestoord bekijken: in de Gemäldegalerie bevindt zich één van de belangrijkste Europese schilderijencollecties ter wereld. Desondanks is niets te merken van de toeristenkermis die een bezoek aan het Museuminsel in het hoogseizoen niet altijd even aantrekkelijk maakt. Verbaasd vraag ik bij de kassa waar de bezoekers zijn. Een gebrek aan naamsbekendheid, is de veronderstelling. Het zal allemaal wel. Voorlopig sta ik in mijn eentje uren lang met mijn neus bovenop Jan van Eyck, Albrecht Dürer, Botticelli, Caravaggio, Rembrandt, Gainsborough en nog veel meer schilders waarvan ik door de overvloed aan schilderijen de namen al weer vergeten ben.
Topografie des Terrors
In 2010 verrijst op de plaats van de voormalige hoofdkantoren van de Gestapo, SD en SS het documentatiecentrum Topografie des Terrors. In een sober en daardoor indrukwekkend gebouw is op een ingetogen maar bewonderenswaardig transparante manier de Nazi terreur in woord en beeld gepresenteerd: geen zucht naar sensatie, maar feiten en foto’s die voor zich spreken.
Omdat het operaseizoen in augustus nog niet is geopend, wijk ik op de vrijdagavond uit naar de neobarokke Dom waar de Hohenzollerns in de crypte zijn bijgezet. Daar wordt op het majestueuze en wereldberoemde Sauerorgel een concert van Brahms gespeeld. Het gerestaureerde orgel heeft door oorlogsgeweld te lijden gehad. Zo waren in 1917 de frontpijpen gevorderd voor de oorlogsindustrie en stond het orgel na 1945 nog jaren in de buitenlucht te verregenen vanwege de gebombardeerde koepel. Van dat oorlogsverleden is tijdens het concert niets te merken.
In de binnenstad zie je dat de Tweede Wereldoorlog en de daarop volgende verdeling van Berlijn diepe gaten hebben geslagen in wat ooit een hoofdstad met koninklijke en keizerlijke allure is geweest. Die gaten zijn na de val van de muur in 1989 voortvarend opgevuld met gerestaureerde gebouwen, moderne architectuur en monumenten, zonder weg te kijken van het beladen verleden. Bijzonder is de stijl- en sfeervolle manier waarop dat is gebeurd. Overal in de stad is aan verschillende initiatieven de ruimte gegeven. En dat zie je: anno 2017 is Berlijn een interessante, creatieve en vooral ook bruisende stad.
Kathleen Nieuwenhuisen
